Ποιητικοί αυτοσχεδιασμοί

Στα πρώτα χρόνια της επιστροφής του στη Ζάκυνθο, ο Σολωμός θα εξακολουθήσει να γράφει ποιήματα. Η σύνθεση ποιημάτων αποτελούσε άλλωστε μία από τις παιγνιώδεις ενασχολήσεις της παρέας του, η οποία οργάνωνε κάθε τόσο ποιητικούς αυτοσχεδιασμούς. Οι συνευρέσεις αυτές θα μπορούσαν να θεωρηθούν κάτι ανάλογο με τις σχολικές «ακαδημίες» της Κρεμόνας και της Παβίας ή τις διάσημες κοινωνικές βραδιές αυτοσχεδιασμού, που είχαν ακμάσει ως μόδα πριν από κάποιες δεκαετίες στην Ιταλία και την Γαλλία και που είχαν αναδείξει φημισμένους αυτοσχεδιαστές, άνδρες και γυναίκες. Οι ετεροχρονισμένοι ποιητικοί αυτοσχεδιασμοί της ζακυνθινής παρέας δεν είχαν βέβαια δημόσιο χαρακτήρα. Γίνονταν κατ’ οίκον, σε όποιο σπίτι προσφερόταν –του Μερκάτη ή του Μάτεσι ή του Λεονταράκη. Ακολουθούσαν βέβαια κάποιους κανόνες: ο ποιητικός αυτοσχεδιασμός γινόταν πάνω σε δοσμένο θέμα, με δοσμένη ποιητική μορφή (κατά κανόνα: σονέτο) και συνήθως με δοσμένες ομοιοκαταληξίες. Εννοείται ότι η ταχύτητα, μαζί με το αποτέλεσμα, ήταν οι παράμετροι της διάκρισης.

Ο Σολωμός πρέπει να διακρινόταν συχνά στο παιχνίδι του ποιητικού αυτοσχεδιασμού. Οι επιδόσεις του συνοψίζονται στο εξώφυλλο ενός τετραδίου του που περιέχει καθαρογραμμένα ογδόντα ιταλόγλωσσα σονέτα του: «La maggior parte di questi sonetti furono composti dall’autore in casa dell’amico suo Cav. Paolo Co. Mercati e in presenza di molti signori. Dette poesie venivano raccolte dal d.to Co. Mercati di mano in mano che l’autore le componeva, il quale non impiegava nel comporli più di 8 a 10 minuti, e talvolta soli minuti 4, avendo in pochissimi oltrepassati minuti 13.» [= Το μεγαλύτερο μέρος από τούτα τα σονέτα τα εσύνθεσε ο ποιητής στο σπίτι του φίλου του Ιππότη Παύλου Κόντε Μερκάτη και μπρος σε πολλούς άλλους. Τα ποιήματα αυτά τα μάζευε σιγά σιγά ο Κόντε Μερκάτης όσο τα εσύνθετε ο ποιητής, που δεν χρειαζόταν γι’ αυτό περισσότερο από 8 έως 10 λεπτά, και καμιά φορά μονάχα 4 –μόνο για μερικά ξεπέρασε τα 13 λεπτά.] (Πολίτης 1995: 208). Οι τίτλοι και τα θέματα των αυτοσχέδιων σονέτων –που ήταν, όπως ειπώθηκε, δοσμένα από την παρέα ή από όποιον κάθε φορά επέλεγαν ως συντονιστή του παιχνιδιού– παραπέμπουν συχνά στη Βιβλική γραμματεία. Από αυτήν, καθώς και από την παλιότερη, κυρίως λατινική και ιταλική, λογοτεχνική παράδοση, κατάγονται το λεξιλόγιο και οι εκφραστικοί τρόποι. Η συχνότητα με την οποία οι εκφράσεις αυτές επανέρχονται στα ποιήματα τόσο του Σολωμού όσο και άλλων επτανήσιων και πολλών ιταλών λογοτεχνών μαρτυρεί την ύπαρξη ευρύτατα διαδεδομένων, σχεδόν κοινόχρηστων, υφολογικών κωδίκων, κυρίως θρησκευτικών και κλασικιστικών: αγγελικές λεγεώνες, ουράνιοι θόλοι, ψαλμωδίες και αντηχήσεις, λάμψεις υπερκόσμιου φωτός, τρεμάμενες ψυχές, αλληγορικά ρόδα και ευωδίες, ειδυλλιακή «αρκαδική» φύση. Μνημονεύονται εδώ, ενδεικτικά, κάποιοι από τους τίτλους των σονέτων «Il Giudizio Finale» («Η Δευτέρα Παρουσία»), «La morte» («Ο θάνατος»), «La concezione della Beata Vergine» («Η σύλληψη της υπεραγίας Θεοτόκου»), «La morte del giusto» («Ο θάνατος του δίκαιου»), «La morte dell’empio» («Ο θάνατος του άνομου»), «Il Paradiso» («Ο Παράδεισος»), «L’Inferno» («Η Κόλαση»). Αρκετά σονέτα, συνήθως άτιτλα, αποτελούν ένα είδος ποιητικού υπομνηματισμού επιλεγμένων στίχων του Άσματος Ασμάτων. Συχνά, οι διαγωνιζόμενοι επιχειρούν δύο ή και περισσότερες ποιητικές πραγματώσεις του ίδιου θέματος (π.χ. «L’aurora», «L’inferno») με αποτέλεσμα διαδοχικά ομόθεμα σονέτα που συνιστούν ρητά παραλλαγές «Στο ίδιο θέμα» («Sullo stesso argomento»). Ιδιαίτερη και αναγνωρίσιμη κατηγορία αποτελούν τα ποιήματα τοπιογραφίας, που σχολιάζουν συνήθως ομορφιές της Ζακύνθου: «In lode della montagna di Scopò» («Έπαινος του λόφου του Σκοπού»), «L’isola di Zante» («Το νησί της Ζακύνθου»), «Per una Fontana che sovrasta il mare in Davia» («Για μια βρύση πάνω από τη θάλασσα του Νταβία»). Κάποτε οι υποχρεωτικές ομοιοκαταληξίες που προτείνονται στον διαγωνιζόμενο προέρχονται από ποιήματα ελασσόνων αλλά αγαπητών και ευρύτατα διαδεδομένων ιταλών ποιητών όπως π.χ. ο Άντζελο Μάτσα (Angelo Mazza) ή ο Ονόφριο Μιντζόνι (Onofrio Minzoni). Έτσι, οι ρίμες «Paradiso/costei/capei/deriso, riso/lei/bei/viso, fango/orma/piango, informa/rimango/forma» του σολωμικού σονέτου «Per Monaca» είναι παρμένες από ένα σονέτο του Μάτσα.