Οι ελεύθεροι πολιορκισμένοι

Το ίδιο έτος που ο Σολωμός εγκαταλείπει την προσπάθεια να ολοκληρώσει το φιλόδοξο οκταμερές σατιρικό και λυρικό «Σύνθεμα του 1833-1834», φαίνεται ότι ξεκινά την επεξεργασία του λεγόμενου «Β´ Σχεδιάσματος» των «Ελεύθερων πολιορκισμένων», αναμφίβολα του ευρύτερα πιο γνωστού έργου του μετά τον Ύμνο εις την Ελευθερίαν. Ωστόσο, αντίθετα με τον Ύμνο, αλλά και με το «Α´ Σχεδίασμα», από το οποίο θα αντλήσει θεματικό υλικό για το «Β´ Σχεδίασμα», το ποίημα των «Ελεύθερων πολιορκισμένων» (στο «Β´ Σχεδίασμα» αλλά και στο «Γ´ Σχεδίασμα») δεν ανήκει στην εθνικοπατριωτική ομάδα ποιημάτων, των γραμμένων σε άμεση σχέση με την ελληνική επανάσταση. Στο συγκεκριμένο ποίημα η κεντρική ιδέα είναι «η δύναμη της θέλησης, η οποία δοκιμάζεται μάταια από φοβερά παθήματα», όπως δηλώνει ο ίδιος ο ποιητής. Στόχος του Σολωμού είναι η σύνδεση του εθνικού με το οικουμενικό, του συγκεκριμένου με το αφηρημένο, η ποιητική ενσάρκωση της Ιδέας. Αποκαλυπτικοί των προθέσεών του είναι οι πολυάριθμοι στοχασμοί ή/και οδηγίες εις εαυτόν, γραμμένοι κατά κανόνα στα ιταλικά, οι οποίοι συνδέονται άμεσα με την επεξεργασία του ποιήματος. Ενδεικτικοί μπορούν να θεωρηθούν οι ακόλουθοι: «Κοίτα να σχηματίσεις βαθμηδόν ωσάν μίαν αναβάθρα από δυσκολίες, τες οποίες θα υπερβούν εκείνοι οι Μεγάλοι, με όσα οι αίσθησες απορουφούν από τα εξωτερικά, τα οποία ή τους τραβούν με τα κάλλη τους ή τους βιάζουν με την ανάγκη και με τον πόνο, έως τη βεβαιότητα του θανάτου, αλλά εξαιρέτως με την ενθύμηση της περασμένης δόξας. […] Κάμε ώστε ο μικρός Κύκλος μέσα εις τον οποίο κινιέται η πολιορκημένη πόλη να ξεσκεπάζει εις την ατμόσφαιρά του τα μεγαλύτερα συμφέροντα της Ελλάδας, για την υλική θέση, οπού αξίζει τόσο για εκείνους, οπού θέλουν να τη βαστάξουν, όσο για εκείνους, οπού θέλουν να την αρπάξουν, – και, για την ηθική θέση, τα μεγαλύτερα συμφέροντα της Ανθρωπότητας. Τοιουτοτρόπως η υπόθεση δένεται με το παγκόσμιο σύστημα. [...] Μείνε σταθερός εις τούτη την υψηλή θέση. Η θλίψη τους στέκεται εις το να θυμούνται την ευτυχισμένη κατάστασή τους, όθεν έπρεπε να βλαστήσει το καλό της πατρίδας. Τώρα αισθάνονται ότι θα χάσουν τα πάντα το αισθάνονται βαθμηδόν, και επομένως ολικώς. Η πείνα δε μπαίνει εις αυτόν τον κύκλον ειμή μόνον ως εξωτερική δύναμη, την οποίαν υπερνικούν καθώς όλες τες άλλες.» (Πολυλάς 1859: 229, 231, 230). Η επεξεργασία του «Β´ Σχεδιάσματος» των «Ελεύθερων πολιορκισμένων» απασχόλησε τον Σολωμό για πάρα πολλά χρόνια, χωρίς να καταφέρει να την ολοκληρώσει. Το 1844 θα δοκιμάσει μια νέα μετρική και στιχουργική μορφή και συγχρόνως μια νέα ποιητική προσέγγιση στο θέμα που τόσο τον είχε απασχολήσει και έτσι θα προκύψουν οι ανομοιοκατάληκτοι δεκαπεντασύλλαβοι του «Γ´ Σχεδιάσματος». Και αυτή η προσπάθεια όμως θα εγκαταλειφθεί, ίσως το 1850/1.