Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου (7 Οκτωβρίου 1571)

Ένα από τα γεγονότα που επηρέασαν την ιστορική διαδρομή του τόπου μας και που αποτυπώνεται στα εκθέματα του μουσείου είναι και η Ναυμαχία της Ναυπάκτου. Η Ναυμαχία εντάσσεται στις γενικότερες πολεμικές αψιμαχίες μεταξύ Οθωμανών και Βενετών στην ευρύτερη Μεσόγειο, αλλά έχει ειδικό ενδιαφέρον, διότι σ’ αυτήν συμμετείχαν πολλοί Έλληνες, ελπίζοντας πως πιθανή νίκη θα οδηγούσε σε νέα Σταυροφορία και απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Οθωμανούς.

Ήδη από το 1570 οι Οθωμανοί πολιορκούσαν την Αμμόχωστο και στις αρχές Ιουλίου στράφηκαν προς το Ιόνιο. Ύστερα από σύντομη απόβαση και λεηλασία των Κυθήρων, ανασυντάχθηκαν στη Μεθώνη και το Ναυαρίνο και κατευθύνθηκαν προς τη Ζάκυνθο, όπου, επί είκοσι περίπου ημέρες, κτυπούσαν το φρούριο και άλλες οχυρές θέσεις, ενώ ταυτόχρονα προέβαιναν σε λεηλασίες και αρπαγές αιχμαλώτων στην ύπαιθρο. Ο ελληνικός πληθυσμός της Ζακύνθου συμμετείχε στην προσπάθεια των ολιγάριθμων Βενετών να αποκρούσουν τους εισβολείς: ευγενείς, «στρατιώτες» και κληρικοί πήραν μέρος στην άμυνα του φρουρίου ή σε τολμηρές επιθέσεις των «στρατιωτών» εναντίων των τουρκικών αγημάτων, προκαλώντας με τη δράση τους σοβαρές απώλειες στους επιδρομείς και επίσπευση της αποχώρησής τους από το νησί.

Το γεγονός που άλλαξε την κατάσταση, όσον αφορά στην αντιμετώπιση των Τούρκων, ήταν ότι ο Πάπας Πίος Ε΄ είχε επιτέλους κατορθώσει να γεφυρώσει τις ισπανοβενετικές αντιθέσεις και να πείσει τις δύο δυνάμεις να υπογράψουν στις 20 Μαΐου 1571, επίσημα πια, τον «Ιερό Συνασπισμό» (Sacra Liga) και το σπουδαιότερο, να αποσπάσει κοινή δήλωση για την προσεχή δραστηριοποίηση των δύο στόλων για την αποστολή τους στην ανατολική Μεσόγειο. Αποφασιστικής σημασίας για την τύχη του «Ιερού Συνασπισμού» ήταν η ανάθεση της αρχιστρατηγίας των συμμαχικών δυνάμεων στον Don Juan τον Αυστριακό (1547-1578). Ο νεαρός Ισπανός στήριξε τις πολιτικές του φιλοδοξίες στην επιτυχία των σχεδίων στην ελληνική χερσόνησο και κατόρθωσε να εξουδετερώσει ως ένα σημείο τις ισπανοβενετικές διαφορές. Οι άλλοι τρεις ναύαρχοι ήταν οι Βενετοί ο Μαρκαντώνιος Colonna και ο Σεβαστιανός Venier και ο Γενουάτης Ιωάννης Ανδρέας Doria.

Στις 5 Οκτωβρίου όλες οι δυνάμεις του συμμαχικού στόλου συγκεντρώθηκαν στην Κεφαλονιά. Ο συμμαχικός στόλος περιελάμβανε 210 γαλέρες (οι μισές βενετικές), 30 ισπανικές φρεγάτες και 24 μεταφορικά σκάφη (από τα οποία 22 ισπανικά). Στα βενετικά πλοία περιλαμβάνονταν και αρκετά πλοία που εξοπλίσθηκαν και διοικούνταν από Έλληνες υπηκόους της Βενετίας. Αν και η πιο σημαντική συμβολή προήλθε από την Κρήτη, ανάλογα και με το μέγεθος και τη σημασία του νησιού, (καθώς γαλέρες κυβέρνησαν εικοσιδύο Κρητικοί ευγενείς βενετικής καταγωγής και έξι ελληνικής καταγωγής), η προσφορά των νησιών του Ιονίου δεν είναι ευκαταφρόνητη. Οι Κερκυραίοι είχαν διαθέσει τέσσερις γαλέρες με κυβερνήτες τον Χριστόφορο Κοντικάλη, τον Πέτρο Μπούα, τον Γεώργιο Κοκκίνη και τον Στυλιανό Χαλικιόπουλο. Οι Ζακυνθινοί είχαν εξοπλίσει τέσσερα πολεμικά με «σοπρακόμιτους» τον Αντώνιο Κουτούβαλη, τον Νικόλαο Μονδίνο, τον Δημήτριο Κομούτο και τον Μαρίνο Σιγούρο. Στα Ζακυνθινά πλοία επιβιβάσθηκε και ο Αλέξιος Φωτεινός, με τους τέσσερις αδελφούς του. Σε μικρότερα σκάφη επιβιβάσθηκαν αρκετοί Κεφαλονίτες, Κυθήριοι και Κυκλαδίτες εθελοντές.

Οι τουρκικές δυνάμεις (ανεξακρίβωτες ακόμη αριθμητικά) με αρχηγό τον Τούρκο αρχιναύαρχο Μουεζίν – ζαντέ Αλή είχαν επιβιβασθεί σε 230 περίπου γαλέρες και 50 μικρότερα σκαφη. Η συνάντηση των δύο στόλων έγινε μπροστά στα άγονα νησάκια Εχινάδες ή Curzolari. Τα συμμαχικά σκάφη ύψωσαν τη Σημαία του Σταυρού, ενώ τα ελληνικά πλοία ύψωσαν και λάβαρα με την εικόνα των προστατών Αγίων. Έτσι τα πλοία των Ζακυνθινών είχαν την εικόνα του Ιωάννου του Προδρόμου, προστάτη της Ζακύνθου εκείνη την εποχή, ενώ τα Κερκυραϊκά την εικόνα του Αγίου Σπυρίδωνος. Στο συμμαχικό στόλο το κέντρο κατείχε ο Don Juan, την αριστερή πτέρυγα ο Βενετός ναύαρχος Σεβαστιανός Venier, και τη δεξιά ο Μαρκαντώνιος Colonna με τον παππικό και τον υπόλοιπο στόλο. Ο εχθρικός στόλος στο κέντρο είχε τα τουρκικά πλοία, αριστερά τα αλγερινά και δεξιά τα αιγυπτιακά. Σκοπός ήταν να κυκλώσουν τον χριστιανικό στόλο, όμως μέσα σε πέντε ώρες ο αγώνας είχε κριθεί.

Από τις 230 τουρκικές γαλέρες διασώθηκαν μόνο περίπου 35 και κάποια από τα μικρότερα σκάφη. Οι νεκροί των Οθωμανών ξεπερνούσαν τις 20.000, ενώ 117 τουρκικές γαλέρες έπεσαν στα χέρια των συμμάχων. Ο Ζακύνθιος Αλέξιος Φωτεινός πληγώθηκε, ενώ οι τέσσερις αδελφοί του σκοτώθηκαν στη συμπλοκή της γαλέρας του Μονδίνου με τη ναυαρχίδα του Αιγυπτίου Ναυάρχου Σουλούκ. Όμως δεν υπάρχει αμφιβολία ότι και στο συμμαχικό στρατόπεδο οι απώλειες ήταν μεγάλες: 7.500 νεκροί και 14.000 τραυματίες, από τους οποίους 4.000 πέθαναν τις επόμενες μέρες από τα τραύματά τους. Στις απώλειες αυτές πρέπει να προστεθούν και 2.300 κωπηλάτες που πνίγηκαν κατά την καταστροφή 15 συμμαχικών σκαφών. Στην εκατόμβη αυτή των ανθρώπινων ζωών οι Έλληνες είχαν τραγικό προβάδισμα καθώς το ποσοστό των Ελλήνων κωπηλατών, τόσο στα τούρκικα πληρώματα όσο και στα βενετικά πολεμικά πλοία, ήταν μεγάλο. Επίσης από τους νεκρούς της συμμαχικής παράταξης μεγάλο μέρος ήταν Έλληνες της Κρήτης και των Ιονίων νησιών.

Σημαντική είναι η πληροφορία του Καιροφύλα ότι το 1825 σε οικοδομικές εργασίες στο βόρειο μέρος της πόλης της Ζακύνθου κοντά στο Ναό του Εσταυρωμένου, στο Κρυονέρι, βρέθηκαν οστά, όπλα και εμβλήματα Βενετών και Ισπανών, που αποδεικνύει ότι στην παραλία εκείνη τάφηκαν οι πεσόντες στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου που ανήκαν στα χριστιανικά πλοία τα οποία προσέγγισαν μετά τη ναυμαχία τη Ζάκυνθο.

Στη Ζάκυνθο έγιναν διαδηλώσεις για να πανηγυριστεί η νίκη. Μάλιστα υπάρχει η μαρτυρία ότι στα επινίκια παίχθηκαν σε αίθουσα του Διοικητηρίου στο Κάστρο οι «Πέρσες» του Αισχύλου σε ιταλική μετάφραση με ηθοποιούς νέους ευγενείς. Παράλληλα τελέσθηκε δοξολογία στο μητροπολιτικό ναό, από τον Ορθόδοξο Πρωτοπαπά της πόλης, με την παρουσία των αρχών, κατά την οποία μίλησε ο Προνοητής Contarini εξυμνώντας τη συμβολή των Επτανησίων γενικά και ιδιαίτερα των Ζακυνθινών, στη ναυμαχία. Όλες οι Κοινότητες της Ζακύνθου ψήφισαν την εβδόμη Οκτωβρίου, επέτειο της ναυμαχίας της Ναυπάκτου, να πανηγυρίζεται το γεγονός με τελετές κάθε χρόνο.

Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου τελικά δεν οδήγησε σε γενικευμένο ξεσηκωμό κατά των Τούρκων, όπως ήλπιζαν και επιθυμούσαν πολλοί Έλληνες που πήραν μέρος σ’ αυτή. Όπως όμως υπογραμμίζει στο πρώτο μέρος του Δον Κιχώτη του ο μεγάλος Ισπανός συγγραφέας Miguel De Cervantes, ο οποίος πήρε μέρος και τραυματίστηκε στη Ναυμαχία, η νίκη έγινε αφορμή να διαλυθεί η ιδέα που είχε ο χριστιανικός κόσμος για το αήττητο των Τούρκων στη θάλασσα.