Εκπαιδευτική δραστηριότητα στα πλαίσια της εκστρατείας "Περιβάλλον και Πολιτισμός 2012: Λαμπερές ιστορίες φωτιάς"

Σε μια εποχή που κατακλυζόμαστε όλοι από μεγάλη ανασφάλεια για το μέλλον του τόπου μας και των παιδιών μας, η διοργάνωση θεματικών εκπαιδευτικών επισκέψεων στα Μουσεία μας, ίσως να φάνταζε περιττή και άσχετη δραστηριότητα που αποπροσανατολίζει, παραπλανεί και βγάζει από το δρόμο την προσπάθεια για επίτευξη αποκλειστικά οικονομικών στόχων που προϋποθέτουν σύμφωνα με τις προγραμματικές εξαγγελίες την πρόοδο και την βελτίωση της ποιότητας ζωής μας. Η εμπειρία μας ωστόσο από την πανελλήνια εκστρατείαΠεριβάλλον και Πολιτισμός, που το Μουσείο μας συμμετείχε για πέμπτη συνεχή χρονιά και από την προσέλευση των σχολείων του νησιού στο πρόγραμμα «Παντέχνου πυρός σέλας - Λαμπερές ιστορίες φωτιάς», κατέδειξε ότι η επίσκεψή τους σ’ ένα μουσείο, μπορεί να αποτελέσει το εφαλτήριο για να ξαναδούμε τις αλήθειες μας και να εστιάσουμε στα σημαντικά της ζωής μας.

Δεν είναι τυχαίο άλλωστε το γεγονός ότι φέτος συμμετείχαν προαιρετικά 147 Μουσεία, αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία της πατρίδας μας, περισσότερα δηλαδή από κάθε άλλη χρονιά και ακόμη ότι τα σχολεία που δήλωσαν συμμετοχή για να παρακολουθήσουν το πρόγραμμα στο Μουσείο Σολωμού, ήταν σχολεία που προέρχονταν κυρίως από τα πιο απομακρυσμένα σημεία του νησιού και λιγότερο από την πόλη. Και όταν λέμε «να ξαναδούμε τις αλήθειες μας και να εστιάσουμε στα σημαντικά της ζωής μας», εννοούμε ότι για ένα νησί όπως η Ζάκυνθος με τόσο πλούσια ιστορία και πολιτισμό δεν είναι ο Τουρισμός αυτό που θα μας οδηγήσει στην έξοδο από την κρίση. Άλλωστε μέσα από την κακώς εννοούμενη τουριστική ανάπτυξη οδηγήσαμε τον τόπο μας σε αυτή την κατάσταση… Πιστεύουμε ακράδαντα ότι είναι η Παιδεία αυτή που θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις να οργανώσουμε τις επιλογές μας για να ξαναβρούμε το δρόμο μας. Έτοιμες λύσεις δεν υπάρχουν. Ούτε φυσικά αυτόκλητοι σωτήρες. Τα Μουσεία., οι κατεξοχήν πρεσβευτές του πολιτιστικού μας πλούτου, μπορούν να παίξουν σ’ αυτή τη διαδικασία καταλυτικό ρόλο, καθώς δεν ανήκουν ούτε στο χώρο του θεάματος, που τόσο έχει διαστρεβλώσει την πραγματικότητα μέσα από την κακή χρήση της εικόνας, ούτε στο χώρο της εκπαίδευσης, που νοσεί αθεράπευτα από ένα εξεταστικό σύστημα που οδηγεί τα παιδιά μακριά από την αγάπη για το βιβλίο και τη χαρά της γνώσης.

Τα Μουσεία δεν ψυχαγωγούν μα ούτε και διδάσκουν. Δουλειά τους είναι η επικοινωνία, και αυτό που προσπαθούν να μεταδώσουν είναι η αλήθεια της εμπειρίας, όπως την αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι που τα οργανώνουν, τα διευθύνουν και τα στηρίζουν. Αυτή την επικοινωνία βιώσαμε όλοι όσοι συναντηθήκαμε στο φετινό πρόγραμμα με θέμα το στοιχείο της Φωτιάς από την Πέμπτη 11 έως την Κυριακή 14 Οκτωβρίου. Τα σχολεία παρακολούθησαν μία εκπαιδευτική ξενάγηση με τα εκθέματα του Μουσείου που σχετίζονταν με τη φωτιά και έφτιαξαν ιστορίες για τις καταστροφικές, αλλά και τις εξαγνιστικές της ιδιότητες. Έμαθαν ότι δαμάζοντας τη φωτιά, ο άνθρωπος κατόρθωσε να κυριαρχήσει στη φύση και εξασφάλισε καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. Η φωτιά τού πρόσφερε φως, θερμότητα, προστασία και τροφή ψημένη, εύγευστη και θρεπτική. Γύρω από τη φωτιά ο άνθρωπος προώθησε την ομιλία του και στάθηκε η αφορμή για να φτιαχτούν οι πρώτες οργανωμένες κοινωνίες. Σε συμβολικό επίπεδο πάλι, η φλόγα που έκαιγε στο βωμό του ναού, συμβόλιζε την παλλόμενη καρδιά της πόλης. Με την ίδρυση μιας αποικίας η φλόγα από τη μητρόπολη μεταλαμπαδευόταν σ’ αυτήν, ως σύμβολο των δεσμών τους.

Ωστόσο οι φλόγες κρύβουν και μια όψη σκοτεινή. Η φωτιά δίνει ζωή, μπορεί όμως να την αφαιρέσει με τον πιο επώδυνο τρόπο. Όταν από φυσικούς λόγους ή ανθρώπινη υπαιτιότητα μαίνεται ανεξέλεγκτη, προκαλεί ανεπίστρεπτη καταστροφή στο περιβάλλον, κατατρώγει όσα φτιάχτηκαν με κόπο μέσα στο χρόνο και καταδικάζει στη λήθη, καθώς πίσω της δεν αφήνει παρά μόνο λίγη στάχτη. Η ιδιότητα της φωτιάς να καταστρέφει, αλλά και να δημιουργεί, να αναγεννά και να αναγεννάται, τη συνέδεσε με τον κόσμο του υπερβατικού στις ποικίλες εκδοχές του: τη θρησκεία και τη λατρεία, τις λαϊκές γιορτές και δοξασίες, ακόμα και τη σκοτεινή μαγεία. Έτσι η φωτιά θεωρήθηκε σημάδι θείας παρουσίας, δύναμη που άλλοτε τιμωρεί και άλλοτε εξαγνίζει. Το κερί συνοδεύει τις προσευχές των πιστών, το φωτοστέφανο στολίζει το μέτωπο των αγίων, το καντήλι φωτίζει τα ιερά, το φως που ανάβει με τρόπο θαυμαστό, μεταφέρει το χαρμόσυνο μήνυμα της Ανάστασης.

Τα παιδιά μέσα από τα εκθέματα του Μουσείου γνώρισαν και προβληματίστηκαν πάνω στις δύο όψεις της: την καλή και την κακή. Πρώτος σταθμός ήταν ο «'Υμνος εις την Ελευθερία» του Διονυσίου Σολωμού. Στη βιβλική περιγραφή της μάχης της Τριπολιτσάς που διάλεξε ο ποιητής για να περιγράψει το θρίαμβο της Ελευθερίας (στροφές 68-69), η φωτιά παίζει τον καθοριστικό ρόλο:

68.
Ολιγόστευαν οι σκύλοι
Και Αλλά εφώναζαν, Αλλά
Και των Χριστιανών τα χείλη
Φωτιά εφώναζαν, φωτιά.

69.
Λεονταρόψυχα εκτυπιούντο,
Πάντα εφώναζαν φωτιά,
Και οι μιαροί κατασκορπιούντο,
Πάντα σκούζοντας Αλλά.

Στην προθήκη της Αίθουσας Σολωμού εκτίθεται η τρίτη έκδοση του Ύμνου που έγινε στο Μεσολόγγι το 1825 μαζί με μια πεζή ιταλική μετάφραση, την οποία υπογράφει ο φίλος του ποιητή Γκαετάνο Γκρασέτι. Το χειρόγραφο του ποιήματος δεν σώζεται. Μόνον στο χειρόγραφο Ζακύνθου αρ. 12 βρίσκονται ελάχιστες και σκόρπιες επεξεργασίες στίχων από τον Ύμνο. Στην επόμενη αίθουσα της Συλλογής Νικολάου & Θάλειας Κολυβά, τα παιδιά εντόπισαν στις εικόνες το στοιχείο της φωτιάς που σχετίζεται με το Θεό, όπως φαίνεται στα φωτοστέφανα των Αγίων μορφών, αλλά και στην εικόνα: «Η πυρφόρος ανάβασις του Προφήτη Ηλία», που η ανάληψή του στον Ουρανό έγινε μέσα σ’ ένα φλεγόμενο άρμα, που το έσερναν τέσσερα άλογα, που τα οδηγούσε Άγγελος. Στο έργο «το μανουάλι», της Αμαλίας Νταγιάντα,, συζήτησαν για το κεράκι που συνοδεύει πάντα τις προσευχές μας κατά την επίσκεψή μας στην εκκλησία. Στο προθάλαμο του ορόφου εντοπίστηκε η φωτιά στα οικόσημα, έργα Αναστασίου Ραφτόπουλου. Ειδικότερα το καλό και το κακό της πρόσωπο εντοπίστηκε στα οικόσημα των Οικογενειών Καψοκέφαλου και Λούντζη. Στο οικόσημο Λούντζη έγινε μάλιστα εικονογραφικός παραλληλισμός με την αφή της φλόγας που έχει ενταχθεί στην τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων και την λαμπαδηδρομία, που η μεταφορά της απευθύνει παγκόσμιο κάλεσμα ειρήνης. Η οικογένεια Λούντζη φιλοπρόοδη και φιλειρηνική, στη διαδρομή της έχει προσφέρει αρκετούς ιστορικούς, βουλευτές, λογοτέχνες, συγγραφείς, και γενικά ανθρώπους του πνεύματος. Η Ζάκυνθος όμως γνώρισε και την άσχημη εμπειρία της πυρκαγιάς που ακολούθησε τον σεισμό του Αυγούστου του 1953. Το έργο της Αναστασίας Τσιριγώτη-Γούναρη, «Το Δημοτικό Θέατρο Φώσκολος κατά τη στιγμή της καταστροφής του από τη φωτιά τον Αύγουστο του 1953», στάθηκε η αφορμή για να συζητήσουν την εμπειρία τους από τις ιστορίες που έχουν ακούσει από τους γονείς και τους παππούδες τους για την μεγάλη καταστροφή της σεισμοπυρκαγιάς του ’53.

Προκλήθηκαν να διατυπώσουν τη γνώμη τους για την καινούργια πόλη που ξεπήδησε μέσα από τις στάχτες του 1953, και να κρατήσουν σαν εντύπωση ότι η εσωτερική φωτιά που καίει μέσα μας, μάς ενθαρρύνει να συνεχίζουμε την προσπάθειά μας για ένα καλύτερο αύριο. Αυτό ήταν και το σημαντικότερο μήνυμα του προγράμματος, που προέκυψε από την επικοινωνία με τα παιδιά, τους συνοδούς εκπαιδευτικούς, τους αρχηγούς του τοπικού τμήματος Σ.Ε.Ο. Ζακύνθου και τον υπεύθυνο του Μουσείου. Στο τέλος έφυγαν αφού προμηθεύτηκαν το ενημερωτικό φυλλάδιο του Υπουργείου, με τα απαντητικά δελτάρια, τα οποία πήραν μαζί τους, για να μελετήσουν και να διατυπώσουν τις εντυπώσεις τους από την επίσκεψη, μέσα από ζωγραφιές, στίχους ή καταγράφοντας απλώς τις σκέψεις τους. Τα έργα τους θα επιστραφούν στο Μουσείο από τους υπεύθυνους εκπαιδευτικούς και αφού ψηφιοποιηθούν θα σταλούν στο Υπουργείο και θα αναρτηθούν στην ιστοσελίδα του Μουσείου.

Η παρουσίαση του προγράμματος δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί χωρίς την συνδρομή των εθελοντών φοιτητών του Τμήματος Προστασίας & Συντήρησης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και του Τμήματος Βιβλιοθηκονομίας, του ΤΕΙ Ιονίων Νήσων, Ζακύνθου & Κερκύρας, οι οποίοι μοίραζαν τα ενημερωτικά φυλλάδια και φωτογράφιζαν τα παιδιά. Το Μουσείο Σολωμού & Επιφανών Ζακυνθίων, θα συνεχίσει να στοχεύει στην επικοινωνία μέσα από τον Πολιτισμό και περιμένει όλα τα σχολεία του νησιού μας να προγραμματίσουν μία τουλάχιστον εκπαιδευτική επίσκεψη. Θα τα περιμένουμε με ιδιαίτερη χαρά.