Οικόσημα & Τοπικές Ενδυμασίες
Μια ακόμη ευκαιρία να γνωρίσουμε την ιστορία της Ζακύνθου μας δίνεται και μέσω της συλλογής των οικοσήμων και ενδυμασιών που εκτίθενται στο Μουσείο Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων. Μέσα από αυτές τις συλλογές φαίνεται πώς λειτουργούσε η «κοινωνική διαστρωμάτωση» της Ζακύνθου, όχι μόνο στο θεωρητικό επίπεδο που μας παρουσιάζεται από τους ιστορικούς, αλλά στο πρακτικό, καθημερινό επίπεδο, όπως βιωνόταν από τους Ζακυνθινούς της εποχής. Η Ζάκυνθος το 1628 έζησε «το ρεμπελιό των ποπολάρων», μια στιγμή κρίσης και σύγκρουσης των κοινωνικών της στρωμάτων που πάλευαν να διατηρήσουν ή να αποκτήσουν προνόμια από τη Βενετία.
Όπως έχει ειπωθεί «η ενδυμασία είναι το καλειδοσκόπιο των αλλαγών, γιατί μέσα από την αποκωδικοποίηση της ενδυμασίας γνωρίζουμε θεσμούς και κανόνες, πρότυπα και ιδεολογίες, κοινωνικές και πολιτικές καταστάσεις, οικονομική ευημερία ή και αντίθετα, βιομηχανική ανάπτυξη, τεχνικό πολιτισμό, απόψεις και θεωρίες και γενικά τη στάση των ανθρώπων απέναντι στη ζωή. Αποτελεί χαρακτηριστικό στοιχείο της αισθητικής αντίληψης των ανθρώπων, της πολιτιστικής τους ταυτότητας και της εξέλιξής τους στη μακραίωνη ιστορία.» Οι είκοσι ενδυμασίες που βρίσκονται στον προθάλαμο του άνω ορόφου του Μουσείου Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων είναι ακουαρέλες, έργα του Χρήστου Ρουσέα και προέρχονται από τη δωρεά του Νικολάου και της Θάλειας Κολυβά. Τα έργα αυτά είναι αντίγραφα του Ρουσέα από τις φορεσιές που είχε σχεδιάσει ο ζακυνθινός ζωγράφος Διονύσιος Καλυβωκάς (1806-1877) για τον κώδικα του Διονυσίου Βαρβιάνη. Οι πληροφορίες του Διονυσίου Βαρβιάνη αναφέρονταν στην πολιτική και κοινωνική κατάσταση της Ζακύνθου από τα τελευταία χρόνια της Ενετοκρατίας μέχρι το 1860 περίπου. Μέσα στον κώδικα είχε σχεδιάσει με νερομπογιά ο Ζακυνθινός ζωγράφος Διονύσιος Καλυβωκάς (1806-1877) τα παλιά τοπικά κοστούμια, καθώς επίσης διάφορες στάσεις του χορού «γιαργυτό». Κάτω από τις ακουαρέλες του Διονυσίου Καλυβωκά, ο Βαρβιάνης έδινε μια σύντομη περιγραφή των κοστουμιών στα ιταλικά. Δυστυχώς οι φωτογραφίες που είχε τραβήξει προσεισμικά ο Περικλής Παπαχατζηδάκις των κοστουμιών αυτών δεν περιλαμβάνουν πάντα και τις σχετικές ερμηνευτικές σημειώσεις του Διονυσίου Βαρβιάνη.
Εκτός από τις τοπικές ενδυμασίες, η λαϊκή τέχνη αποτυπώνεται και σε διάφορα χρηστικά αντικείμενα που βρίσκονται στη συλλογή του Μουσείου Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων. Τα αντικείμενα αυτά έχουν μεγάλη άξια τόσο ως προς την κατασκευή τους, (τον τρόπο που φτιάχτηκαν, το είδος του υλικού που χρησιμοποιήθηκε) όσο και ως προς τη χρήση τους, (το ρόλο που εξυπηρετούσαν στο νοικοκυριό). Αποτελούν γνήσιο δείγμα λαϊκής κληρονομιάς και οι κάτοχοι τους, με τη χρησιμοποίησή τους, δήλωναν έμμεσα και την κοινωνική τους θέση.
Εκτός από τη λαϊκή κληρονομιά, σημαντική θέση στο Μουσείο κατέχουν και τα οικόσημα των επιφανών οικογενειών, όχι σε αντιδιαστολή με τη λαϊκή κουλτούρα, αλλά λειτουργώντας παραπληρωματικά. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙΚΟΣΗΜΟ ΚΑΙ ΠΩΣ ΔΙΑΒΑΖΕΤΑΙ
Τα οικόσημα της Ζακύνθου παρουσιάζονται στον κώδικα υπ’ αριθμόν 17, στη συλλογή των κωδίκων της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος (σύμφωνα με την αρίθμηση του Σπυρίδωνος Λάμπρου, που έκανε την περιγραφή και τον κατάλογο των κωδίκων της Εταιρείας). Ο κώδικας περιλαμβάνει «Οικόσημα της Ζακύνθου» και περιήλθε στην κατοχή της Ιστορικής Εθνολογικής Εταιρείας Ελλάδος (Ι.Ε.Ε.Ε.) από δωρεά του γνωστού πνευματικού ανθρώπου της Ζακύνθου Σέργιου Ραφτάνη. Λόγω του μεγάλου αριθμού των οικοσήμων (πάνω από 334), αλλά κυρίως λόγω της κακής εραλδικής απόδοσής τους και ακόμη της κακής απόδοσης των ονομάτων των οικογενειών σε πολλές τουλάχιστον περιπτώσεις, είναι δύσκολη η παρουσίαση του κώδικα. Ο κώδικας δεν περιορίζεται στην αναγραφή των οικοσήμων των ευγενών οικογενειών, αντίθετα περιέχει πολλά οικόσημα αστικών οικογενειών.
Στον προθάλαμο του άνω ορόφου του Μουσείου Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων βρίσκονται αναρτημένες έγχρωμες απεικονίσεις πολλών οικοσήμων διαφόρων επιφανών οικογενειών της Ζακύνθου. Τα περισσότερα από τα οικόσημα της σειράς αυτής αντιγράφτηκαν από τις σχηματικές απεικονίσεις, που βρίσκονται στο Livre d’ or de la Noblesse Ionienne, του Ευγένιου Ρίζου Ραγκαβή. Είναι έργα του Αναστασίου Ραφτόπουλου του 1986.